De Tomp

De Achelse Tomp is één van de bekendste monumenten van Limburg.
Historici en heemkundigen uit de eerste helft van de 20ste eeuw brachten hem in verband met een mottoren of woontoren uit de late 13de of vroege 14de eeuw.
Het bestaan van een dergelijke woontoren werd gerechtvaardigd door de interpretatie van een aantal elementen uit de geschiedenis van het oude Achel, deel uitmakend van de middeleeuwse heerlijkheid Grevenbroek. In 1308 kreeg de voogd van het Sint-Servaaskapittel uit Maastricht, de heer van Boxtel een aantal rechten in Achel en de rest van de heerlijkheid Grevenbroek. Hoewel hij in Boxtel resideerde liet hij ook in Achel een woongelegenheid optrekken: de Tomp, zo waren deze onderzoekers ervan overtuigd.

A. Claassen, de gedreven heemkundige uit Achel ging op deze weg in en realiseerde in 1967-1968 een grote restauratie van de Tomp, naar het ontwerp van architect Boonen uit Hasselt.
Het werd veeleer een reconstructie. De ruïne die over twee bouwlagen bewaard was en ten dele ook nog een fragment van een derde verdieping bevatte,

Recent onderzoek in de jaren 1990’ maakte deze oude visie snel voorbijgestreefd.
De Tomp, die volgens de woontorenspecialist Doperé niet ouder kon zijn dan ca 1420, heeft alle kenmerken van een cilindrische molen of een torenmolen. De Tomp is dus niet die gedroomde woontoren.
De geschiedenis van deze stenen molen kan ook archivalisch gevolgd worden.

De heren van Boxtel, de reeds vernoemde voogden van het kapittel van Sint-Servaas, verbleven op het gebied van het kasteel Grevenbroek zo’n 500 m van de Tomp gelegen. Waarschijnlijk werd hier reeds in de vroege 14de eeuw een bescheiden stenen woning opgetrokken midden in een moerassig gebied. In de eerste decennia van de 15de eeuw werd een moderne kasteelsite opgetrokken bestaande uit een voorhof met kasteel en neerhof met boerderijgebouwen. Deze kasteelsite werd in 1702 door de troepen van Marlborough vernietigd.

De Tomp zelf werd in de 15de eeuw als banmolen in één stuk gebouwd door diezelfde heer. Hij stond op een versterkte plaats, omringd door grachten en een pallissade. De inkomsten die de heer uit zo’n banmolen regenereerde waren immers aanzienlijk. Daarom is het niet verwonderlijk dat de heer een dergelijke zeer grote investering op zich nam en zijn eigendom beveiligde.

De torenmolens die her en der verspreid zijn in het Rijnland maar ook in Nederland (bijv. Zeddam) en Noord-Frankrijk (bijv. Templeuve) hadden echter door hun zware constructie veel nadelen. Er waren veelvuldige herstellingen noodzakelijk en de druk van het malen en de weerstand van de wind lieten het gebouw ondanks de dikte van de muren in ‘zijn voegen barstten’.
De Tomp werd zeker in de vroege 17de eeuw als molen opgegeven. De heer van de heerlijkheid bouwde een houten standaardmolen in de open vlakte ten oosten van de Tomp. Inmiddels waren ook al verschillende watermolens op de Warmbeek gebouwd of verplaatst, maar ook deze molens functioneerden slecht.
Nadat de Tomp als molen verlaten werd, bleven de molenaars van de heer nog altijd in het molenhuis, vlakbij de Tomp gelegen, wonen. In dit huis werd trouwens in 1705 Pieter Nagelmackers geboren die ca 1750 de bank Nagelmackers in de stad Luik zou oprichten.

De Tomp verviel langzaam maar zeker tot een ruïne.

 

De Tomp is gelegen in een moerasvlakte op een licht opgeworpen heuvel, opgetrokken in baksteen. De binnendiameter meet ongeveer 4,60 meter; de muurdikte bedraagt ca 1,75.De totale hoogte van de Tomp bedraagt na restauratie ca 20 m (de hoogte van de ruïne bedroeg nauwelijks 9 m). De Tomp is vandaag privé-bezit, maar kan via de lokale VVV bezocht worden.