Een eenvoudige boekhouding

Bij de Hollandse Textielteuten van de 18de en 19de eeuw noteerde de boekhouder bij de jaarlijkse afrekening al het beschikbaar kapitaal dat uitstond bij bankondernemingen of bij compagnieleden. Alle munt werd op het einde van het handelsseizoen
zorgvuldig geteld en omgerekend naar de Hollandse rekenmunt. In die periode circuleerden immers nog talloze muntsoorten met erg verschillend gehalte en waarde.

De winst werd begin januari na de terugkomst in het eigen dorp berekend. Uit een grondige studie van de bewaarde kasboeken blijkt dat de meeste Teuten erg spaarzaam bleven en het grootste gedeelte van hun winst in het bedrijf investeerden. Zelfs na hun vertrek uit de compagnie werd het privé-aandeel nog geruime tijd in de compagnie gelaten.
Gemiddeld verdiende in de compagnie Rijcken iedere vennoot – in de periode 1797-1919 – ruim 1000 tot 2000 gulden (Hollands) (= ca. 2000 à 4000 frank) per jaar. Op lokaal vlak behoren zij met dit jaarinkomen ongetwijfeld tot de topklasse. Aan de andere kant mogen we ze zeker niet als kapitalisten beschouwen, zoals de volksmond dit al te dikwijls stelde. Goed geschoolde arbeiders verdienden anno 1850 ca. 250 à 300 gulden terwijl bijv. de succesvolle Helmondse linnenfabrikanten toen 5.000 tot 10.000 gulden winstaandeel beurden.

De Teutenschat van Hendrik Ballings uit Hamont.

Na het overlijden in 1845 van de Hamontse Teut Hendrik Ballings, werd op zijn zolder een geweldige spaarschat ontdekt. De notaris had twee dagen nodig om 28 muntzakken te tellen. De totale som bedroeg 45.023 goudfranken, in die tijd goed om de meeste huizen op de markt van Hamont aan te kopen! Het was een hele klus voor de notaris om al deze verschillende muntsoorten correct te waarderen…

Spelen met geld

Het was voor de Teuten in de 18de en 19de eeuw geen sinecure om hun winst of verlies te berekenen. In die tijd immers werd er nog met tientallen soorten munten, van verschillend ‘allooi’ gehandeld. Met een weegschaaltje werd de betrouwbaarheid van de munt, vooral goud, gecontroleerd. In de boeken werd dan de waarde van deze munt omgezet in de rekenmunt, de Hollandse gulden.

Een voorbeeld uit het kasboek van de compagnie Rijeken verduidelijkt één en ander:
Bij de afsluiting van het boekjaar 1824 op 13 december werd het contant geld dat in de compagnie beschikbaar was berekend. Dit geld was toen in bewaring bij vijf instanties: drie groothandelshuizen in Holland, de Koek, H. Moll en J. Smits en twee leden van de compagnie, J. Simons en W. Rijeken (hier genoemd ‘Aan de Poel’, nl. het stamhuis van de familie Rijeken in Hamont). De munten werden gewaardeerd in ‘Hollandse’ gulden, onderverdeeld in stuivers en penningen.

De meest gangbare munten in het begin van de 19de eeuw waren: de Franse kroon, de Brabantse kroon, de gouden Louis d’or, de gouden Napoleon (20 francs), het 10-guldenstuk en het bescheiden 5-stuiverstuk. In de rekening werd bij elke munt de waarde in stuivers uitgedrukt en dan omgerekend naar de Hollandse gulden, de rekenmunt.
Zo is de vermelding 406 fr Croone 55 f 1116=10: de som van 406 stukken Franse kroon, gewaardeerd aan 55 stuiver en dus in totaal de som van 1116 gulden en 10 stuivers. De f staat voor fecit = maakt.

Teutenkasboeken
Kasboeken zijn zeldzame maar kostbare getuigen van de handel en wandel van de teuten. De meeste kasboeken zijn registers waarin de bestellingen van de klanten genoteerd werden. Zeer zeldzaam zijn de kasboeken met de jaarrekeningen van de compagnie. Een dergelijk exemplaar is bewaard van de compagnie Rijcken uit Hamont.